Και λίγη Ιστορία…

Οι περιηγητές και οι γεωγράφοι του ύστερου Μεσαίωνα την αναφέρουν στους χάρτες τους ως Agalia ή Klarus, ενώ στην Χάρτα του Ρήγα αναφέρεται ως Κλάρος.

Τα δύο νησιά Κάλυμνος και Τέλενδος ήταν ενωμένα έως το 554 μ.Χ., ώσπου ένας ισχυρός σεισμός έκοψε αυτό το κομμάτι της Καλύμνου και βύθισε την αρχαία πρωτεύουσα Ποθαία. Στο βυθό μεταξύ των δύο νησιών υπάρχουν ερείπια της αρχαίας πόλης.

Οι σωστικές επιφανειακές ανασκαφές απέδωσαν σημαντικά ευρήματα της παλαιοχριστιανικής εποχής. Σύμφωνα με αυτές, ο χώρος όπου υπάρχει σήμερα ο οικισμός κατοικήθηκε την Ύστερη Ελληνιστική περίοδο, επεκτάθηκε τη Ρωμαϊκή περίοδο και έφτασε στο απόγειό του τα Παλαιοχριστιανικά χρόνια. Τα κατάλοιπα του θεάτρου είναι το πιο σημαντικό από τα λίγα προχριστιανικά μνημεία.

Η Τέλενδος όπως και η Κάλυμνος ανάμεσα στον 5ο και στον 7ο αι. μ.Χ. υπήρξε ακμαίο χριστιανικό κέντρο. Ανακαλύφθηκαν ερείπια πέντε μεγάλες βασιλικές, τρία λουτρά και νεκροταφείο με υπέργειους καμαροσκεπείς τάφους.

Ανάμεσα στα πλούσια ευρήματα περιλαμβάνονται νομίσματα, λύχνοι, αμφορείς και όστρακα γυάλινων αγγείων. Στα θεμέλια των οικοδομικών καταλοίπων βρέθηκαν διάσπαρτα θραύσματα της ελληνιστικής εποχής, που αποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Κανένα από τα μεγάλα ρωμαϊκά κτίρια δεν σώζεται, εκτός από τους θολωτούς τάφους. Δυτικά τους η διαμόρφωση του χώρου θυμίζει ότι υπήρχε κάποτε ένα τεράστιο αρχαίο θέατρο.

Τα μάρμαρά του έχουν αφαιρεθεί και χρησιμοποιηθεί σε οικοδομές, όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Η τοποθεσία και το μέγεθος του δικαιολογούν την θεωρία ότι εδώ υπήρχε η αρχαία Πόθαια και το νησί ήταν κάποτε ενωμένο με την απέναντι Κάλυμνο.

Κατά τον 7ο αι. και εξαιτίας των επιδρομών των Αράβων, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τα παράλια της Τελένδου και μετοίκησαν στα βόρεια ορεινά του νησιού, όπου και οικοδόμησαν τον οχυρωμένο οικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, στη θέση της θέση της οποίας αποκαλύφθηκαν λείψανα βυζαντινού φρουρίου. Η διάρκεια ζωής του οικισμού φτάνει ως τα τέλη του 10ου αιώνα, οπότε και επανακατοικούνται τα παράλια της Τελένδου

Στη Ράχη, την κορυφή του λόφου της Τελένδου (455 μ.), μπορεί κανείς να διακρίνει το πρόσωπο κια το σώμα μιας ξαπλωμένης γυναίκας, σαν να έχει λαξευτεί πάνω στο βράχο. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, η γυναίκα αυτή είναι η Πόθα κόρη του βασιλιά της αρχαίας Ποθαίας, Τέλευτου. Ο έρωτάς της προς τον Ανδρόνικο, βασιλιά της Καλύμνου, δεν βρήκε ανταπόκριση και η πανέμορφη βασιλοπούλα πήδηξε απεγνωσμένα στη θάλασσα και πνίγηκε. Από τότε η μορφή της αποτυπώθηκε στην κορυφή της Ράχης.